Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nierozerwalną więź twórcy z utworem. Wynika ona z emocjonalnego i intelektualnego zaangażowania twórcy w powstanie utworu. Więź ta nie ulega wygaśnięciu. Autorskie prawa osobiste nie podlegają też dziedziczeniu, ani jakiemukolwiek zbyciu czy przeniesieniu. Po śmierci twórcy autorskie prawa osobiste nadal istnieją i na podstawie odpowiednich przepisów ich ochrona może być wykonywana przez inne osoby. Osobistych praw autorskich nie można zbyć, ani zrzec się, natomiast autor może upoważnić inne osoby do wykonywania praw w jego imieniu.
Na autorskie prawa osobiste składa się szereg uprawnień twórcy m.in. prawo do:
Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków – w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Powyższych uprawnień twórca dochodzi pozwem złożonym do sądu. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może orzec na rzecz twórcy lub wskazany cel społeczny odpowiednią sumę pieniężną. Po śmierci twórcy z roszczeniem o ochronę autorskim praw osobistych mogą wystąpić jego małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Jeśli chodzi o odszkodowanie za szkodę majątkową będącą następstwem naruszenia dobra osobistego, to możliwa jest jego realizacja na podstawie kodeksu cywilnego.
Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność karną za przywłaszczenie sobie autorstwa jak również wprowadzanie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu (także artystycznego wykonania). Karą za tego typu przewinienie jest grzywna, ograniczenie wolności bądź pozbawienie wolności do lat trzech. Tej samej karze podlega ten, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór, albo publicznie zniekształca taki utwór.
Autorskich praw osobistych nie można komuś przekazać lub zrzec się ich. Jednakże w praktyce pojawiają się sytuacje, w których prawa te są świadomie niewykonywane przez autora. Dwie takie najbardziej popularne sytuacje, to utajnienie osoby autorstwa i zastąpienie go pseudonimem, a także bardziej kontrowersyjne ukrycie autorstwa celem umożliwienia innej osobie występowania jako autor utworu.
Ta ostatnia sytuacja, określana jest pojęciem „ghostwritingu”. Zazwyczaj zaczyna się od tworzenia dzieła (utworu) na konkretne zamówienie osoby trzeciej – utwór już więc niejako na etapie kreacji jest przeznaczony do przypisania autorstwa innej osobie. Późniejsze rozpowszechnianie, jako utwór innej niż rzeczywisty autor osoby, jest już tylko konsekwencją zawartego w zamówieniu dzieła porozumieniu. Podkreślić należy, że umowy które mają na celu przeniesienie osobistych uprawnień twórcy na inne podmioty z jednoczesnym pozbawieniem tych uprawnień twórcy są nieważne, jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym prawem – nie ma więc dobrego sposobu na umowę „ghostwriterską”.
Tymczasem, w obrocie gospodarczym pojawiają się umowy, w których to autor zobowiązuje się nie do przeniesienia osobistych praw autorskich, a jedynie do ich nie wykonywania w całości lub w tylko niektórych aspektach. Częstym dodatkiem do takiej umowy jest umocowanie osoby trzeciej (tej, która będzie przypisywać sobie autorstwo) do podejmowania środków prawnych w obronie praw rzeczywistego autora.
Trudno jednoznacznie ocenić skuteczność takich umów w oderwaniu od określonego stanu faktycznego, jednakże coraz częściej pojawiają się głosy doktryny o dopuszczalności takich umów. Podnosi się argumenty, że zgoda autora stanowi element wyłączający bezprawność naruszenia praw osobistych. Nie zmienia to faktu, że zobowiązanie do powstrzymania się od realizowania praw autorskich jest tylko zobowiązaniem. Autor może więc go nie dotrzymać i w dowolnym momencie ujawnić prawdziwe autorstwo utworu.
Prawnik Wrocław – potrzebujesz porady lub pomocy radcy prawnego? Skontaktuj się z nami!
662 920 980
kancelaria@securum.pl